مجله پژوهش های دانش زمین
پیاپی 4 (زمستان 1389)

سازند تبخیری گچساران، پوش سنگ مخازن نفتی آسماری را در منطقه زاگرس تشکیل می دهد. میدان نفتی زیلایی در 30 کیلومتری شمال غرب شهرستان مسجد سلیمان (با ابعاد 6 *40 کیلومتر) واقع شده است. ارزیابی و شناخت محیط رسوبگذاری دیرینه با استفاده از تغییرات عناصر ژئوشیمیایی حوضه رسوبی سازند گچساران در این میدان صورت گرفت. بر اساس داده های حاصل از آنالیز XRFمشخص گردید که پوش سنگ در پهنه سبخایی- لاگونی تشکیل شده است. شرایط آب و هوایی گرم و خشک و افزایش تبخیر، سبب ایجاد سیکل پسروی شده و محیطی سبخایی گسترش یافته است. در نهایت پسروی دریا و قطع ارتباط آن با حوضه رسوبی، منجر به رسوبگذاری توالی ضخیم نمک های سازند گچساران شده است. این تغییرات نشانه تناوبی از آب و هوای گرم و مرطوب تا گرم و خشک در جریان رسوبگذاری سازند گچساران است.

سازند ایلام در برش کوه شاه نخجیر در جنوب شهرستان ایلام با ضخامت 172 متر از سنگ های آهکی با میان لایه های آهک مارنی و شیلی تشکیل شده است. مرز زیرین این سازند با سازند شیلی سورگاه و مرز فوقانی آن با سازند شیلی گورپی به صورت هم شیب می باشد. براساس مطالعات پتروگرافی فرآیندهای مهم دیاژنتیکی سازند ایلام شامل سیمانی شدن، تراکم فیزیکی و شیمیایی و فرآیندهای جانشینی از قبیل آهن دار شدن، پیریتی شدن، فسفاتی شدن، گلاکونیتی شدن و سیلیسی شدن می باشد. تخلخل های مشاهده شده در این مقاطع از نوع بین دانه ای، حفره ای و شکستگی است. همچنین با مطالعه پتروگرافی و بررسی خصوصیات بافتی و فسیل شناسی نمونه ها، پنج میکروفاسیس کربناته شناسایی شد که همگی به کمربند رخساره ای دریای باز تعلق دارند. محتوای فسیلی این میکروفاسیس ها، فرامینیفرهای پلانکتونیک هستند که در زمینه میکریتی قرار دارند و در قسمت عمیق حوضه نهشته شده اند.

برش مورد مطالعه با ضخامت 652 متر شامل بخش های چمپه و مول از سازند گچساران در جنوب شرق فیروزآباد واقع شده است. بخش چمپه از تناوب آهک های نازک تا متوسط لایه، آهک های مارنی و مارن و بخش مول از تناوب آهک های نازک لایه مارنی، مارن سبز- قرمز با بین لایه هائی از ژیپس و انیدریت تشکیل شده است. با توجه به حضور مجموعه فونی Archaias asmaricus-Archaias hensoni، قسمت پائین برش (از قاعده تا ضخامت 112 متر) دارای سن شاتین و ادامه آن دارای سن آکی تانین می باشد. رخساره و ریز رخساره های بخش چمپه حاکی از رسوبگذاری در محیط های جزر و مدی و لاگون می باشد. محیط جزر و مدی با توجه به ریز رخساره های فنسترال مادستون و استروماتولیت بایندستون و محیط لاگون با توجه به حضور مارن سبز-خاکستری، فرامینیفرهای بدون منفذ و گاها منفذدار و پلوئید در بافتی از وکستون تا گرینستون شناسائی گردید. حضور تناوبی از ژیپس و انیدریت، مارن قرمز ژیپس دار، ماسه سنگ هیبرید، با مادستون کوارتز دار، مارن سبز-خاکستری، فرامینیفرهای بدون منفذ و گاها منفذدار و پلوئید در بافتی از وکستون تاگرینستون در بخش مول موید رسوبگذاری متناوب در محیط های لاگون محصور و نیمه محصور می باشد. در برش مورد مطالعه دو سکانس رسوبی کامل درجه سوم که شامل دسته رخساره های TST و HST و یک نیم سکانس رسوبی (HST) شناسائی گردید. در طول بسته رسوبی TST رخساره های مربوط به محیط لاگون نیمه محصور با افزایش نسبی در فرامینیفرها و در طول بسته رسوبی HST رخساره های مربوط به محیط لاگون محصور با کاهش فرامینیفرها مواجه شده است. مرز های سکانسی شناسایی شده نیز با مرز های هم زمان در سایر نقاط زاگرس قابل انطباق می باشند.

در البرز مرکزی واحدهای ولکانیکی زیادی در دورانهای مختلف زمین شناسی بویژه دوران سنوزوئیک رخنمون یافته اند. بعضی از واحدهای ولکانیکی کم بلور و شیشه زیاد در صنعت سیمان به عنوان پوزولان استفاده می شود. با نمونه برداری از واحدهای مختلف البرز مرکزی و معالعه پتروگرافی و ژئوشیمی آنها، تعداد 13 نمونه جهت کاربرد در سیمان پوزولانی بعنوان جایگزین آماده شد. در بررسی پتروگرافی نمونه ها پدیده دگرسانی غیر زئولیتی غالب و مهمترین عامل در بازدارندگی مقدار فعالیت پوزولانی است. در این مطالعه از سه روش مختلف جهت سنجش خاصیت پوزولانی استفاده و نتایج آنها با هم مقایسه شد. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که در نمونه های البرز مرکزی روش شاخص مقاومتی مطابق با ASTM C-618 ، انطباق خوبی با نتایج دو آزمون ترموگراویمتری و تعیین غلظت تعادلی ندارد. اما نتایج آزمون ترموگراویمتری Tg با نتایج تعیین غلظت تعادلی مطابقت خوبی نشان می دهد. اگرچه در بسیاری از مطالعات مبنای استانداردی نمونه های پوزولان را براساس شاخص مقاومتی می سنجند لیکن نتایج به دست آمده از تعیین فعالیت پوزولانی به روش شاخص مقاومتی نمی تواند بعنوان تنها شاخص ارزیابی برای میزان فعالیت پوزولانی در نظر گرفته شود. ویژگی های پتروگرافی سنگها بعنوان مکمل ویژگی های شیمیایی بسیار مفید و تعیین کننده است.

ماسه های ساحلی عموما منشا رودخانه ای داشته و تحت تاثیر دینامیک امواج و حرکات آب دریا در طول خط ساحلی توزیع می گردند. منطقه مورد مطالعه در این پژوهش بخش میانی خط ساحلی دریای خزر در محدوده رودخانه های هراز و بابلرود به طول تقریبی60 کیلومتر می باشد. هدف از این تحقیق بررسی راستای توزیع ذرات ماسه و حجم جابجایی های آن در طول خط ساحلی مورد مطالعه است. برای دستیابی به این هدف از داده های باد، دبی و رسوب رودخانه ها و نیز نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی به عنوان ابزار ها و داده های اصلی پژوهش استفاده شده است. علاوه بر این طی کارهای میدانی بیش از 20 نمونه از ماسه های خط ساحلی برداشت شده و با استفاده از تکنیک دانه سنجی در قالب نرم افزار Gradistat 4. 0 بین قطر ذرات و ویژگی های امواج به روش تحلیلی ارتباط برقرار شده و راستا و حجم جابجایی ذرات ماسه در طول خط ساحلی تعیین شده است. برای کنترل نتایج از مدل تانک موج برای مقایسه میزان جابجایی ماسه در منطقه شستشوی موج استفاده شد. همچنین برای ارزیابی جهت حرکت ماسه به موازات خط ساحلی با رنگ نمودن نمونه های ماسه در سایت های منتخب، میزان توزیع آنها در امتداد خط ساحلی توسط امواج کنترل گردید. نتایج نشان می دهد که راستای غالب امواج به ترتیب از جهات غرب، شمالغرب و شمال موجب توزیع و جابجایی ماسه ها به سمت شرق شده و به نسبت فاصله از مصب رود ها میانگین قطر ذرات ماسه کوچکتر می شود. عواملی همچون دبی، دبی رسوب و مقاومت سازندهای حوضه های آبخیز منتهی به خط ساحلی به طور مستقیم در حجم نقل و انتقالات ماسه در امتداد خط ساحلی تاثیر گذارند.

در شرایط اقلیم خشک و نیمه خشک کشور و کمبود منابع آب شیرین، حساسیت نسبت به کیفیت آب رودخانه ها و عوامل موثر بر آنها، ضروری می باشد، که در این خصوص استفاده نادرست از اراضی یکی از مهم ترین عوامل کاهش حجم و کیفیت منابع آب حوضه آبخیز می باشد. هدف از این تحقیق مشخص کردن رابطه بین تغییرات کاربری اراضی با تغییرات پارامترهای کیفی آب در حوضه ی آبخیز کهورستان می باشد. در این تحقیق ابتدا تغییر سطح کاربری های موجود در حوضه در سه زمان مختلف بررسی شد، سپس تغییرات کیفیت آب رودخانه در زمانهای مورد نظر مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که تغییرات کاربری اراضی به سمت کاهش اراضی مرتعی و افزایش اراضی بایر و اراضی کشاورزی، پیش رفته است که در نهایت سبب کاهش کیفیت آب رودخانه در این حوضه شده است.

دوره های طولانی مدت سالانه یا فصلی متغیرهای اقلیمی همچون دما معمولا به عنوان شاخصی برای تشخیص تغییرات اقلیمی کاربرد دارد. بر این اساس، این مقاله به بررسی ارزیابی دمای حدی به عنوان شاخص تغییر پذیری اقلیمی در ایستگاه سینوپتیک سمنان واقع در استان سمنان در طی یک دوره آماری 42 ساله (1965-2006) می پردازد. جهت دستیابی به هدف مورد نظرو تعیین تغییرات اقلیمی اخیر در منطقه ، 7 شاخص دمایی حدی از لیست شاخص های تغییرات اقلیمی که از نظر بین المللی توسط WMO-CCL/CLIVAR پذیرفته شده و متجاوز از 50 شاخص حدی اقلیمی است ، انتخاب و محاسبه شده است. این 7 شاخص شامل: روزهای سرد (TX10P) ، شبهای سرد (TN10P) ، روزهای داغ (TX99P) ، شبهای گرم (TN10P) ، روزهای تابستانی (SU30) روزهای یخبندان (FD) و شاخص دامنه تغییرات دمایی (DTR) می باشد. همچنین لازم به ذکر است که شاخص های حدی دما در این مطالعه بر اساس سری های زمانی و صدکهای1 و 99محاسبه شده است. بر اساس شاخص های مذکور نتایج نشان می دهد که رژیم حرارتی در منطقه مطالعاتی در طی دوره آماری با روندی افزایشی همراه است. این روند برای شاخص های حدی همچون روزها سرد ، شبهای سرد، روزهای یخبندان و DTR منفی بوده در حالیکه افزایش قابل توجهی در روند حدهای گرم منطقه همچون شبهای گرم، روزهای داغ و روزهای تابستانی به دست آمده است. بر این اساس روند شرایط اقلیمی سمنان به ویژه در دهه های اخیر، هم جهت با روند عمومی گرم شدگی جهانی می باشد.